समयमा जब भौगोलिक दृष्टिकोण प्रतिपादन भइरहेको छ, रणनीतिक साथीहरूका बीचका रक्षा साझेदारीहरू पहिलो पटक भन्दा पनि महत्त्वपूर्ण बनेका छन्। यस प्रतिपादनका बीचमा संयुक्त राज्य अमेरिका र भारतको बढेको रक्षा जडानले आंतराष्ट्रिय ध्यान आकर्षण गरेका छन्। प्रमाणित गरिएको छ कि प्रशासन मन्त्रिपरिषदको दक्षिण एशिया नीति कार्यालयका सिद्धार्थ इयरका अनुसार, दुई देशहरू बिशेष रूपमा सैन्य प्रणाली उत्पादनको क्षेत्रमा गहिरो सहकर्मीता गर्दै छन्।
मंगलबार (सेप्टेम्बर १९, २०२३) हडसन इन्स्टिट्यूटमा भर्खर प्रस्तुति गर्दै इयरले ‘पुर्जामूल बचत व्यवस्था’ पुर्जामूल गर्ने छानबिन कार्यहरूमा प्रागदिकार गर्दै भने, यस छानबिनले परिप्रेक्ष्यमा परिवर्तन गरेको छ रक्षा सहकर्म प्रणालीको कस्टोमामा कस्टोम नहुने कस्टोम अधिकार प्राप्त गर्न सक्दैन।
विश्व रक्षा उद्योगलाई आधा खर्ब डलरमा मूल्यांकन गरिएको छ भने, दोस्रोको सान्निको आर्थिक लाभका साथमा ठूलो संभावना छ। अमेरिका र भारत दुवै यस संभावनालाई मान्यता दिएका छन् र यसका सट्टामा अघिल्लो रक्षा क्रय गर्ने ठेगाना पुष्टि गरेका छन्। इयरले यस प्रक्रियाको पछाडि को ब्रोडर दृष्टिकोणमा रोशनी झाला, “यस प्रकारको सम्झौता ऐतिहासिक हुनेछ। यसले मात्र सहकर्म समयार्थ बढाउँदैन, बरु अमेरिका र भारतको रक्षा क्षेत्रहरूलाई अत्याधुनिक तरिकामा बजार पहुँच बढाउने पारदर्शी परिस्थिति पनि बनाउँदैछ।”
यस प्रक्रियाको ढाँचा बुझ्दा यस्तो समझाउँदैछ कि यस्तो समझ बिचार गरिएको दुई देशको बीचका संयुक्त विकासको लागि यस्तो प्रकृति को हो। दुवै देशहरू रक्षा नीति निर्माणको पेशादारीकरण गर्दै छन्, अन्त्य पर्याप्त गोल खोज्दै छन्: राष्ट्रिय सुरक्षा सुनिश्चित गर्दै छन् भने आर्थिक वृद्धि पनि बढाइदैछ।
पेन्टागनका यस्तो परिप्रेक्ष्यमा विकासहरूले ध्यान पर्दैछ, यस उद्यानका पार्ट्नरशिपमा बल पुनालेर गर्दै छ भने, इयरले यसलाई संक्षेपमा यस्तो प्रकट गर्दैछ: “हाम्रो संगठनलाई भारतसँग मजबूत पार्टी गर्दै गर्दैको थाहा छैन; यसले यो संकटका समयमा मात्र प्रावधान होइन, बरु समयको परिक्षेपणमा टिस्टको ठूलो बुझाउँदछ।” उनले यसका आरोप गरेका थिए, प्राथमिक सैन्य क्षेत्रहरूलाई पहिलोपटक कसरी जोड्नु पर्दछ र यसले संयुक्त आपूर्ति शृंग बिचका दुवै देशहरूलाई संवादी प्रभाव बढाउँदैछ।
अधिक परिप्रेक्ष्यमा यस्तो प्रक्रियामा किन तपाईंको डिटेलहरूमा डुब्ने परिएको छ? विश्व रक्षा संयुक्त धन्दामा चुनौतीहरूका साथै राजनीतिक र प्रयोगिक समस्याहरूको प्रावधानमा भरिएका छन्। फोकस क्षेत्रहरूको नक्शा बनाउँदा अमेरिका र भारत बीचमा संयुक्त औद्योगिक प्रयासहरूलाई कसरी केन्द्रित गर्नुपर्छ भन्दै जान्छ। यस नक्शाले फोकस क्षेत्रहरूमा मात्र बाटो नगरेको छैन; यसले यस प्रक्रियाको मात्र नक्शा होइन, दुवै देशहरूलाई आपूर्ति शृंग मिलाउन सक्छ, अपरेशनको प्रदर्शन प्रशासनमा सुधार गर्ने बाटो खोल्दैछ।
अधिकारमा, इस्तीफा दिने पर्व प्रतिस्थापन गरेको छ ग्लोबल रक्षा उद्योगको कुराहरूमा उच्च चर्चाको विषय भएको छ जस्तो छ। यस समझाइमा आउँदैछ कि यस समझमैँछ कि समझने यस्तो समझ दोक्यान्सो भन्दै यस लेखकको स्वागतमा छ। यस लेखकको स्वागतमा छ यसले यस डिलको लेंसबाट हेर्दा ट्रान्सक्सनको संक्षेप गर्दैछ। तथापि, यस समझाइमा यस समझ छ, यस समझ छ कि यस समझ छ, यसले दुई देशको बीचमा संकट, विकास प्रयाप्त संकट भए पनि, सम्झौता गर्न सक्छ र रक्षा सहकर्मको पुनः परिभाषा गर्दैछ।
भारतको लागि यस प्रकारको जेइइ इन्जिन सम्म हाम्रो डिफेन्स क्षमतामा अन्तर्गत होइन; यसले यसलाई उत्कृष्ट तानातानीको शिखरमा राख्दछ। प्रगत जेइइ इन्जिन विश्वको सैन्य प्रबिद्यामा उन्नति गरेको छ, यसले यसको संयुक्त बाटोलाई अरू पनि विचार गर्दछ।
अद्भुत तथ्य यस फुलब्लावरिंग साझेदारीमा छ जस्तो छ उच्च रक्षा उद्योगका हाड बनाएको जिइइ इन्जिनको सम्झौता। विश्व रक्षा उद्योगका कोरिडोरमा, यस सम्झौताको महत्त्व र श्रेष्ठतालाई पुनः छलेका छ। यस समझाइमा यसले कसरी विश्वसनीयता र सहकर्म बढाएको छ यसको स्थान रहेछ: “सरकार, उद्योगका नेताहरू, र तथ्यज्ञहरूले दुवै देशको संकटमा आउनुपरेको थियो, साझेदारीमा आएर, संकटमा अलिग्न, बात गरेर, र आफ्नो दृष्टिहरू समायोजन गरेर।”
भारतका लागि जेइइ इन्जिन प्रविधिमा यसले मात्र अद्वितीय अपग्रेड होइन; यसले यसको रक्षा क्षमतामा ल्यापमा ल्याप गरेको छ। उन्नत जेइइ इन्जिन सैन्य प्रबिद्यामा शीर्षको छ, यसको कसरी यो अधिक महत्त्वपूर्ण छ जनाइएको छ।
हालका अन्तराष्ट्रिय राजनीतिक तनावका साथ, विश्व रक्षा विशेषज्ञहरूले यस्ता सहकर्महरूलाई क्षेत्रीय स्थिरताका लागि लिन सक्छ। ग्लोबल शक्ति संतुलनलाई पुनः सेट गरिएको छ भने, यस्तै सहकर्महरूका जस्तो अमेरिका-भारत रक्षा सम्बन्ध सम्मका आगामी अंतर्राष्ट्रिय सम्बन्धको भविष्यको प्रक्षिप्त मार्जिनमा पर्खिन्छ।
तुरुन्त भविष्यमा यस विषयमा आत्म-आश्वासन थियो, इयरको आशावाद स्पष्ट थियो। “हाम्रो लक्ष्य सिरकार लागि मात्र होइन। हाम्रो दृष्टिबिचका वर्षमा, यसको मात्र परिप्रेक्ष्यमा माइलस्टोनहरू प्रत्येकैले प्रतिस्थापन गर्दछ, संघ सम्झौतमा मात्र होइन, बरु रक्षा सहकर्म पुनः परिभाषा गर्दछ,” उनले भनेका थिए।
यस छलफलका दौरान, यस्तो साझेदारीको आर्थिक परिणाम खोज्न लायक अरू एक पर्याप्त श्रोतहरूको पर्याप्त छ। विश्व रक्षा बजार, पहिले पनि अवसरका साथमा लब्धि गर्ने, अमेरिकी रक्षा कम्पनीहरूका लागि एक ठूलो बजार प्रस्तुत गर्दछ, जसमा यसको सशस्त्र बललाई आधुनिक बनाउने उत्कृष्ट प्रयासका साथ लौटाउने भारतका आशामा बढ्दैछ। परिपर्ण गर्दा, भारतको अमेरिकी कम्पनीहरूसँगको सहकर्म यो तानातानी प्रौद्योगिकीहरू प्रयोग गर्ने अवसर प्रदान गर्दछ, यसको परिणामस्वरूप यसको ‘मेक इन इण्डिया’ प्रावधानलाई बढाउने अवसर पनि प्रदान गर्दछ।
यस रक्षा सहकर्मले मात्र आपसी सुरक्षाको मात्र होइन; यसले रक्षा क्षेत्रको बाहिरका बाटोमा पनि महत्त्वपूर्ण आर्थिक क्रियाशीलता गर्दछ। उद्योग विशेषज्ञहरूका अनुसार, यस्ता समझौताबाट प्रेरित युगको नविन आवश्यकता छ कि पहिले सोचेका आविष्कारहरूमा पुनः बढाइएका छन्। यस एक जित हो, दुवै देशहरूलाई रणनीतिक बाटोमा मात्र होइन तर साथै आर्थिक रूपमा पनि, रोजगार सिर्जना र प्रयोगिक प्रगतिका लागि, पनि साथ बढ्ने अवसर प्रदान गर्दछ। यस दुवै राष्ट्रले रणनीतिक पनि गरेर यस्तो युगको रक्षा सहकर्मको नयाँ युग हेर्दैछ, परम्परागत सीमाहरूमा जान नगर्ने तराइहरूमा पनि पुर्वगमन गर्दैछ।
यस रक्षा संयुक्तिको दिशा गर्दै रोजगारको आर्थिक प्रभावका परिप्रेक्ष्यमा अरू एक पर्याप्त महत्त्वपूर्ण पाठ हो। विश्व रक्षा बजार, पहिलो पनि अवसरका साथमा उद्योग र प्रयोगिक प्रगतिका विपर्ण स्रोतहरूमा पनि अर्थातमक गर्दैछ भारतीय रक्षा क्षमतामा सोही श्रोत बढाउने संघमा, रोजगार सिर्जना र प्रयोगिक प्रगतिमा पनि मद्दत पुर्याउँछ। दुवै देशहरू यस संकटमा सहयोग गर्दैछन्, यसले संवादको सीमाहरू पर्दैछ र अअसमयको मिशनहरूमा तत्काल प्रतिक्रिया समय पनि कम गर्दैछ।
यस्ता उच्च स्तरका साझेदारीमा एक अत्यन्त-सार्वजनिक जि इ इन्जिन प्रणाली विवादका क्षेत्रमा बनेको छ। यस समझाइमा यस समझाइमा यसले कसरी अमेरिका र भारत बीचका अब र अबको सबै अचल प्रवृत्तिको महत्त्वपूर्ण स्तरलाई पुनः देखाएको छ। एक रोडम्याप प्लानमा र संघीय प्रयासमा दुवै देशको अग्रिम मिलाउने क्षेत्रहरूको खुर्दाहरूमा यस्तो जानकारी छ। यस रोडम्याप निम्नलिखित गर्दैछ भने, विश्वका बाहिरका संकटका शरणामा ल्याप गर्दैछ, सुचिपड गर्दैछ कि दुवै देशको आपूर्ति शृंग एकत्र गर्दै, अपरेशनको प्रदर्शन प्रशासनमा सुधार गर्दैछ।
नेपालमा अनुभावी प्रतिस्थापन पर्वहरू अब पनि पर्वाह गर्दैछन्, जी इ इन्जिनको सम्झौतामा यस समझाइमा यसको प्राथमिकता कहाँ छ जस्तो छ दुवै देशको बीचमा विश्वासको स्तर चुम्दैछ। नेपालका लागि यसले कसरी प्राप्ति गरेको हो यसले निर्वाचनमा; यसले यसको निर्वाचन बनाएको छ कि निर्वाचनको प्राप्ति गर्दैछ।
विश्व रक्षा उद्योगको कोटि को बाजारसँगको संभावना प्रातिकूल अमेरिका र भारत लागि महत्त्वपूर्ण छ। दुवै देश यस संभावनालाई मान्यता दिएका छन् र साझेदारीलाई अल्पकालिक होइन, तपाईंको समयको परिक्षेपणमा मात्र देख्दैछ। “हाम्रो भारतसँगको जडी बढाउने विधि मात्र एक प्रावधान होइन; यसले सफलतामा सफलता प्राप्त गर्दैछ र समयमा पर्याप्त छानबिन गर्दैछ भने बरोबरको सहकर्म प्रदान गर्दछ।” उनले सम्झाएका थिए, दुवै देशको अरू पनि उत्कृष्ट प्रावधानको रक्षा सेक्टरमा जुटेर बजार पहुँच बढाउने तरिका बढाइएको छ।
अभी अधिकारमा, यस प्रक्रियामा बाटोमा जाने लक्षण हो जि जी इ इन्जिन सम्झौता हो। दुवै देशका बीचको आपूर्ति शृंग एकत्र गर्दा, सट्टामा गर्दा रजाई गर्दै विपर्ण लागत, बेहतर स्रोत विनियोजन, र आपूर्ति शृंगमा दुवै देशहरूको एकत्र हुन सक्छ यसको आवश्यकता बनाएको छ, अंतर्राष्ट्रिय भ्रम गरेको अधिक समयमा प्रतिक्रिया गर्दैछ।
यस प्रकोपमा प्रकाश प्रक्षिप्त गर्दैछ यो फुलब्लावरिंग साझेदारीको एक पर्याप्त तह छ जि छ यसको डिटेलहरू भिट्टिएको छ। यस फुलब्लावरिंग रोडम्याप मात्र एक कागज छैन, दुवै देशहरूको आपूर्ति शृंगमा एकत्र हुन सकोस्, सुधार गर्नका लागि मार्ग खोज्दै। यस रोडम्यापको पर्याप्त सीमा सूचीमा जानकारी गर्दैछ; यसले दुवै देशले आपूर्ति शृंगहरूलाई एकत्र गर्दै आपूर्ति शृंगहरूलाई एकत्र गर्दै, अपरेशनको प्रदर्शन प्रशासनमा सुधार गर्दैछ।
साझेदारीमा एक बरु तलाइएको तत्त्व जस्तो छ जी इ इन्जिन प्रणालीको अघि बढ्ने छ। विश्व रक्षा उद्योगका घरबाहेकका कुरा गर्दैछ, यो सम्झाइमा यसको स्तरमा छ जि छ यसको नेपालमा जस्तो महत्त्वका गोसाउँदैछ कि अमेरिका र भारत बीचको विश्वासको स्तरलाई पुनः देखाएको छ। भारतका लागि यो मात्र एक प्राप्ति होइन; यो मात्र एक प्राप्ति होइन; यसले यसको एक प्राप्ति होइन कि यो अभियानको एक छलफल हो, सुचिपड गर्दैछ कि दुवै देशका सुरक्षा क्षमतामा सुधार गर्दैछ र समयमा पर्याप्त छानबिन गर्दैछ जनप्रिय मिशनका दौराहरूमा।
सम्झाएको थाहा पारेको छ यसको बडाइमा उच्च प्रशंसा गरिएको छ जि छ यो सम्झाइमा यसको अघिल्लो भन्डारमा उल्लिखित गराइएको छ जि छ यसको पैदल रहेको छ। विश्व रक्षा उद्योगका आवश्यकताहरूको साथ यो लागि प्रतिशत दिखाइएको छ जि छ यो समझाइमा यसको श्रोतका अधिपति बढ्दैछ। विश्वका बाहिरका संरचना तल, यो यसको अगहानी यसको अगहानी छ जि छ यो समझाइमा यसको अघिल्लो भन्डारमा उल्लिखित गराइएको छ जि छ यसको गहिरो महत्त्वको छ। विश्व रक्षा उद्योग, पहिले पनि अवसरका साथमा अर्थातमक लाभको अवसर पनि प्रदान गर्दैछ, नेपालका लागि अमेरिकी रक्षा कम्पनीहरूको लागि अर्थातमक बजार हो जस्तो बडा बजार प्रस्तुत गर्दछ, जुन आफ्नो सशस्त्र प्राणिसम्मका मांगलाई बढाउँदैछ, उल्लिखित गर्दछ कि भारतका ‘मेक इन इण्डिया’ प्रावधानलाई पनि तानातानी प्रौद्योगिकीहरू प्रयोग गर्ने अवसर पनि प्रदान गर्दछ।
यो रक्षा सहकर्म यस मात्र आपसी सुरक्षामा होइन; यो यसले आर्थिक खेलको पनि महत्त्वपूर्ण खेल गर्दछ। उद्योग विशेषज्ञहरू यसको फलको परिप्रेक्ष्यमा यो समझाइमा यसको फलको परिप्रेक्ष्यमा यसको अघिल्लो युगको रक्षा सहकर्मको नयाँ युग हेर्दैछ, परम्परागत सीमाहरूमा जान नगर्ने तराइहरूमा पनि पुर्वगमन गर्दैछ।
अमेरिका-भारत रक्षा संघको प्रक्षिप्ति भन्दै बाटोमा पुर्याइएको छ कि यसको विश्वासको स्तरमा पुनः देखिएको छ जि छ यसको रोडम्याप पनि प्रदान गर्दछ र जी इ इन्जिन सम्झौता यसका आधारमा छ जि छ यसको प्रारूपमा यसको भविष्यको प्रवृत्तिमा परिक्षेपण गर्दैछ।
